Poczet polskich królowych i księżnych, tekst: Aniela Tajner, portrety: Jadwiga Mandera, ss. 242+46 ilustracji
Opracowanie, które przekazano mi do oceny, jest niewątpliwie bardzo osobistym spojrzeniem na rolę kobiety w dziejach polskiej państwowości. Autorka tekstu, nie będąc zawodowym historykiem, z dużą pasją ukazała czytelnikowi w sposób przystępny wiele faktów z życia księżnych i królowych, żon i matek władców polskich.
Tekst jest skierowany do czytelników, którzy może niejednokrotnie o niektórych postaciach z tej pracy słyszeli, ale zapewne jeszcze w latach szkolnych. Jednak większość małżonek władców Polski pozostawała i często pozostaje zagadkowa, a o niektórych ogół czytelników raczej nigdy nie słyszał. W biogramach władczyń znajdziemy te bardziej znane, jak na przykład Dobrawa, św. Jadwiga Śląska, św. Jadwiga Andegaweńska, Bona Sforza d’Aragona, Barbara Radziwiłłówna, Anna Jagiellonka oraz Maria Kazimiera d’Arquien. Jest również cała plejada tych mniej lub zupełnie nieznanych małżonek polskich monarchów. Na pewno do nich można zaliczyć żony pierwszych Piastów. Wśród nich wymienić można: Odę – żonę Mieszka I, Emnildę, żonę Bolesława I Chrobrego, obie Judyty, żony Władysława Hermana, Agnieszkę, żonę Władysława II Wygnańca i wiele innych. Z późniejszych władczyń można również przytaczać imiona tych, o których już dziś niewielu pamięta. Dotyczy to tak okresu późnego średniowiecza, jak również czasów nowożytnych. Sądzić należy, że niewiele osób wie o kilku żonach Władysława Jagiełły czy Zygmunta II Augusta. Pisząc poszczególne życiorysy autorka uciekała się do wielu opracowań, niemniej biogramy zawierają wyselekcjonowany materiał, który zdaniem autorki powinien znaleźć się w tym opracowaniu.
Na uwagę zasługuje jeszcze jeden szczegół pracy. Otóż dla okresu rozbicia dzielnicowego szczegółowo omówiono tylko kilka postaci. Jednakże autorka nie zapomniała o żonach pozostałych książąt, którzy starali się objąć zwierzchnią władzę w rozbitym państwie. Na czterech stronach zostały zawarte informacje aż o jedenastu postaciach księżnych.
Dużą wartością pracy jest to, że zawiera wykaz opracowań, z których korzystała autorka biogramów. Jest tam kilkanaście pozycji. Wśród kilkunastu tytułów znajdujemy również źródła. Może to cieszyć, gdyż nieczęsto w takich opracowaniach korzysta się ze źródeł. Na końcu pracy prócz wykazu literatury znalazło się miejsce dla kalendarium wydarzeń. To dobry pomysł. Dla wielu czytelników ten chronologiczny przegląd będzie cenną pomocą podczas wędrówki przez osiem stuleci żon polskich monarchów.
Każdy z biogramów uzupełnia portret opisywanej w nim postaci. W tym miejscu warto zaznaczyć, że mamy do czynienia z portretami nie będącymi (…) kopiami autentycznych wizerunków. Jadwiga Mandera, będąca autorką portretów proponuje czytelnikowi spojrzenie na postacie pierwszych kobiet dawnej Polski swoimi oczami. Rysy poszczególnych bohaterek zawierają ładunek emocjonalny, nacechowany indywidualnym spojrzeniem twórcy. Niewątpliwie dodaje to uroku całej pracy. Czytelnik staje przed zwierciadłem przyszłości, w którym dostrzega postacie kobiet mające cechy ludzkie, namacalne dla współczesnego odbiorcy. Część postaci, gdy spoglądamy na ich twarze, wydaje się nieco wyidealizowana. Jednakże jestem przekonany, iż autorce zależało na nadaniu osobistego piętna, piętna kobiety, w sposób obrazowy ukazującego piękno duszy oraz cechy fizyczne innej kobiety.
Uważam, że przedstawiona praca spełnia warunki wydawnicze i zasługuje na opublikowanie. Z pewnością może cieszyć się zainteresowaniem czytelników. W dużej mierze, jako dzieło kobiet, jest adresowane do środowisk kobiecych w Polsce. Moim zdaniem może być potraktowana jako kolejny głos do społecznej dyskusji nad rolą kobiety w historii Polski.
dr Bogdan Kloch
